ارزیابی تناسب اقلیمی کشاورزی الگوی کشت زمستانه سیب زمینی(Solanum tuberosum) در استان کرمان

چکیده: سابقه و هدف: ارزیابی تناسب اقلیمی روش مناسبی برای تعیین استعدادهای یک منطقه برای توسعه یک الگوی کاشت خاص و مدیریت ریسک خسارت تنش های محیطی مانند تنش خشکی، تنش گرما و سرما می‌باشد. الگوی "کشت زمستانه" سیب‌زمینی (Solanum tubersuml. ) یکی از الگوهای کاشت نسبتا جدید در برخی مناطق کشور می باشد که تولید محصول آن همزمان با زمان کاشت الگوهای اصلی کشت سیب زمینی در فصل بهار و کاهش دسترسی این محصول در بازار است، لذا توسعه سطح زیر کشت این الگوی کاشت به دلیل تامین نیاز بازار به این کالا از اهمیت زیادی برخوردار است. این پژوهش به منظور ارزیابی تناسیب اقلیم‌ کشاورزی استان کرمان برای الگوی کشت زمستانه سیب زمینی با استفاده از سامانه اطلاعات‌جغرافیایی و روش تحلیل سلسل‌ مراتبی انجام‌گردید. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه استان کرمان بود و پایگاه داده‌های اقلیمی بر اساس دوره مشترک (2007-1989) آماری پارامترهای میانگین دمای حداکثر و حداقل روزانه، سرعت باد، بارش، رطوبت‌ نسبی و ساعات آفتابی تمام ایستگاه‌های سینوپتیک و اقلیم‌شناسی پوشش دهنده‌ی منطقه مورد مطالعه ایجاد گردید. شاخص‌های اقلیمی مورد استفاده برای ارزیابی تناسب الگوی کشت زمستانه سیب‌زمینی عبارتند از طول دوره رشد، نیازحرارتی و نیاز فتوپریودی و احتمال وقوع تنش‌های حرارتی. شروع، پایان و طول دوره رشد از طریق آستانه‌های دامنه بردباری سیب زمینی و بر اساس میانگین آمار بلند‌مدت اقلیمی تعیین شد. نیازهای حرارتی و فتوپریودی بر اساس شاخص روز فیزیولوژیک محاسبه گردید. تنش‌های حراراتی هم شامل تنش‌های گرما، سرما و یخ‌زدگی بود که احتمال وقوع آنها در طول دوره رشد ارزیابی گردید. لایه شیب منطقه نیز از نقشه مدل رقومی ارتفاع با دقت 250‌متر با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS9x ایجاد گردید. تحلیل‌های آماری شامل محاسبه روایط رگرسیونی و ضریب همبستگی شاخص‌های اقلیمی با ارتفاع و سایر شاخص‌ های آماری مرتبط با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل‌های مکانی و زمین‌آماری با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS9x انجام گرفت. ارزش وزنی لایه‌های مکانی ایجاد شده به روش تحللیل سلسله مراتبی تعیین شد. در مرحله آخر شاخص های اقلیمی کشاورزی، به منظور تعیین میزان تناسب اقلیمی استان کرمان برای الگوی کشت زمستانه سیب‌زمنینی همپوشانی گردید. یافته‌ها: بر اساس نتایج حاصل حداکثرطول دوره رشد ) 110 تا 140روز( برای الگوی زمستانه در ایستگاه های کهنوج، جیرفت و بم و حداقل آن (کمتر از 10 روز ) در ایستگاه‌های بافت و شهر بابک مشاهده گردید. ارزیابی شاخص‌های تنش‌های حرارتی نشان داد احتمال وقوع تنش سرما برای قسمت‌هایی از مناطق جنوبی با ریسکی کمتر از 15 تا 20 درصد و برای مناطق مرتفع مرکزی، شمال و غربی استان بسیار‌زیاد است. بر اساس نتایج، ایستگاه کهنوج با احتمال وقوع تنش 25 درصد بیشترین ریسک تنش گرما را دارد، احتمال وقوع تنش در ایستگاه‌های جیرفت و بم به ترتیب تا 20 و 7 درصد کاهش می یابد. در سایر ایستگاه ها احتمال بروز تنش گرما بسیار کم است. ارزیابی شاخص روزهای فیزیولوژیک نشان‌داد کمترین مقدار این شاخص صفر ) در ایستگاه های بافت و شهر بابک( و بیشترین مقدار آن بیش از 130 روز (ایستگاه کهنوج) است. نتایج وزن‌دهی لایه‌ها به روش تحلیل سلسله مراتبی نشان داد، وزن شاخص‌های تعداد روزهای فیزولوژیک، احتمال وقع تنش یخ زدگی، احتمال وقوع تنش سرما، احتمال قوع تنش گرما و شیب به ترتیب به میزان 4206/0، 2028/0، 1947/0، 138/0و 0439/0 و با ضریب دقت 035/0 برآورد شد. نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از پهنه‌بندی اقلیمی_کشاورزی به روش تحلیل سلسله مراتبی نشان داد قسمتی از مناطق جنوبی و شرقی استان از لحاظ اقلیمی برای الگوی کشت زمستانه مناسب و مناطق مرتفع غربی و مرکزی ضعیف تا نامناسب است، همچنین مناطق شرقی استان شامل دشت لوت است که به دلایل خاص اکولوژیک از توان لازم برای کاربری کشاورزی برخوردار نیست.